NOTGELD

- historia
  oraz zbiory Marka Jury i innych kolekcjonerów
   

JAK POJAWIŁ SIĘ NOTGELD?

Gdy wybuchła I wojna światowa z obiegu prawie natychmiast zniknął bilon. Władze, gromadząc monety, postanowiły zwiększyć swoje zapasy szlachetnych kruszców i metali. Podobnie postępowała miejscowa ludność. Wkrótce zaczęło brakować drobnych. By temu zaradzić, zaczęto drukować tzw. pieniądz zastępczy. Prawa emisji miały gminy i przedsiębiorstwa, które też zobowiązywały się do jego wykupu.
W Cesarstwie Niemieckim pieniądz zastępczy przyjął nazwę notgeld, czyli w dosłownym tłumaczeniu "pieniądz na czas potrzeby".
Notgeld na początku był zwykłym arkuszem papieru, z urzędową pieczęcią, obok której wydrukowano nominał. W 1914 r., gdy gospodarka niemiecka miała się w miarę dobrze, notgeld opiewał na fenigi, jednak w miarę upływu czasu ich nominał rósł.
Po wojnie niemiecki pieniądz zastępczy miał wartość setek milionów, a później miliardów marek.
Z czasem notgeld zaczęto traktować jak widokówki, na jego stronach zaczęto bowiem publikować np. rysunki gminnego ratusza czy kościoła albo panoramę okolicy. W Katowicach swój pieniądz zastępczy emitował kupiec Boriński, właściciel delikatesów, które stały na miejscu Skarbka, oraz wspólnicy Fiedler i Glaser, właściciele katowickiego młyna.
W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku notgeld posłużył jako oręż propagandowy: zarówno Polacy, jak i Niemcy umieszczali na pieniądzu agitacyjne slogany. Swoje notgeldy emitowali nawet powstańcy śląscy.
W sumie w całych Niemczech opublikowano ok. 100 tys. rodzajów pieniądza zastępczego. Prawie równocześnie z notgeldem narodziła się moda kolekcjonerska, która trwa do dzisiaj. W Niemczech ostatecznie notgeld wyszedł z użycia w 1924 r.
   
 
   

Tak wyglądała wypłata niemieckiego robotnika wykwalifikowanego w roku 1923.
   

 
NIEMCY WEIMARSKIE
Po upadku cesarstwa Niemcy weszły w okres chaosu. W wielu regionach kraju wybuchały komunistyczne bunty, prawica rewanżowała się skrytobójstwami czołowych działaczy lewicy
(nie tylko komunistycznej), ujawniały się tendencje separatystyczne.
Mimo to 19 stycznia 1919 r. udało się socjaldemokratycznemu rządowi Eberta przeprowadzić wybory parlamentarne.
Przyjęto twarde warunki pokojowe, 31 lipca uchwalono (w Weimarze, gdzie miał siedzibę parlament - stąd republika weimarska) konstytucję. Nie zapewniła ona jednak stabilizacji politycznej:
z 14 lat, w których obowiązywała, przez 9 władały krajem rządy mniejszościowe.
Trudna była sytuacja gospodarcza. Inflacja osiągnęła astronomiczną skalę.
Pod koniec listopada 1923 r. za dolara płacono 12 biliona marek papierowych.

1 listopada 1923 roku:
funt (ok. 0,5 kg) chleba kosztował 260 mld marek - co dawało możliwość kupienia 5,8 kg chleba za dniówkę,
funt mięsa 3,2 bln marek co dawało możliwość kupienia 0,425 kg mięsa za dniówkę,
(dniówka robotnika wykwalifikowanego wynosiła 3 bln marek
- 1 bilion marek = 1 000 000 000 000 marek)
15 listopada 1923 roku rozpoczęła się emisja marki rentowej, równej marce złotej albo 1 bln marek papierowych.
Wkrótce udało się inflację opanować. Do poprawy sytuacji gospodarczej przyczyniła się także zmiana - na bardziej realistyczną - polityki Ententy w kwestii reparacji wojennych. Zastawem miało być Zagłębie Ruhry, które przejęli pod swój zarząd Francuzi i Belgowie.