NOTGELD

Pierwsza wojna światowa oraz stosunki gospodarcze, społeczne, polityczne i narodowościowe w latach 1914 - 1924 spowodowały zamęt gospodarczy oraz braki w środkach płatniczych. Stąd też zarówno na Śląsku jak i w całych Niemczech w wielu miejscowościach emitowano zastępcze środki płatnicze.
Przez "pieniądz zastępczy" rozumieć należy wszelkie czasowo i przestrzennie ograniczone w swej i cyrkulacji znaki pieniężne w formie moment lub bonów, emitowane przez z reguły nieuprawnionych do tego wystawców urzędowych i prywatnych w celu zastąpienia brakujących w obiegu określonych nominałów pieniądza oficjalnego ^[1]. Przyjmowanie pieniądza zastępczego w transakcjach handlowych oraz w przypadku regulowania zobowiązań, nie było przymusowe. Pieniądz zastępczy nigdy nie pełnił funkcji pieniądza światowego, ani nie posiadał gwarancji państwowych. Pieniądz zastępczy na Śląsku w latach 1914 - 1924 był państwowy i prywatny. Do pierwszej grupy należały monety i bony wydane przez wydziały powiatowe, magistraty, zarządy gmin wiejskich, banki miejskie, główne kasy miejskie, miejskie kasy oszczędnościowe, dyrekcje kolei, miejskich gazowni i tramwajów oraz komendantury obozów jenieckich. Do grupy drugiej należą monety i bony emitowane przez wszelkich innych wystawców, a więc dyrekcje zakładów przemysłowych, właścicieli ziemskich, spółki akcyjne, izby handlowe, związki kupieckie, właścicieli sklepów itp.^[2]. Wspomnieć tu należy o jeszcze jednej funkcji pieniądza zastępczego emitowanego na Śląsku w tym okresie - o jego roli jako narzędzia walki politycznej. W celu spotęgowania oddziaływania haseł politycznych kolportowanych za pośrednictwem pieniądza zastępczego, nadawano im szczególnie atrakcyjną szatę graficzną, umieszczając niejednokrotnie proniemieckie lub pro polskie hasła, w zależności od tego jaka gmina je emitowała. Najczęściej jednak były to hasła proniemieckie. Kłodnicki pieniądz zastępczy, emitowany przez miejscową gminę w dniu 1 lipca 1921 r z ważnością przez jeden miesiąc, miał charakter wybitnie antypolski. Wydano wówczas dwie serie o wartości 0,50 M, 1, 2, oraz 3 Marek. Nauczyciel rysunków z Gimnazjum w Koźlu R. Jütner przy współudziale sekretarza gminnego z Kłodnicy Niepali opracowali stronę graficzną, nadając każdej postaci i rysunkowi symboliczne znaczenie. Na jednej stronie kłodnickiego pieniądza zastępczego pierwszej emisji widnieje herb Kłodnicy wsparty o stuletni dąb, który w owym czasie rósł jeszcze przy nadleśnictwie. Paweł Klings, konrektor szkoły w Kłodnicy, w swojej kronice ^[3] wyjaśnia, że jak ów dąb stulecia wyrastał z tej ziemi i oparł się burzom, tak i mieszkańcy Kłodnicy wytrwają w wierności dla Niemiec. Na odwrocie banknotów kłodnickiego pieniądza zastępczego pierwszej emisji uwidoczniono to, co rząd pruski dał mieszkańcom Kłodnicy, a więc:

  
Nr. 19.1.1.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 50 Pfennig
Na odwrocie zawierał widok portu: baseny portowe i żurawie portowe jako symbol uprzemysłowienia i miejsca pracy.

  
Nr. 19.1.4.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 1 Mark
Fort Wilhelma, w którym w 1806/07 broniono się przed oblegającymi Bawarczykami - symbol obrony przed   wrogiem.

  
Nr. 19.1.6.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 2 Mark
Młyn nad Młynówką i kaplica pańszczyźniana - symbol rolniczego charakteru dawnej Kłodnicy, uwolnienie od  pańszczyzny.

  
Nr. 19.1.8.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 3 Mark
Śluza II, zwana "Stary Fryc" - jako genialny plan. Czym bylibyśmy bez niego?
Banknoty pierwszej serii podkreślały to, co mieszkańcy Kłodnicy zawdzięczają władzy pruskiej.

Natomiast druga seria jest wybitnie antypolska.

  
Nr. 19.1.2.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 50 Pfennig
przedstawia zbuntowaną szkołę (Insurente Schule) w Kłodnicy
oraz oddział Selbschutzu zgrupowany przed  otoczonym zasiekami z drutu kolczastego budynkiem szkolnym.
Pod tym widnieje napis: “Zur Erinnerung an die Befreiung von polnische Anarchie Mai/Juni.”

  
Nr. 19.1.3.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 1 Mark
Rodzina wraz z niewielkim dobytkiem opuszcza miejscowość objętą działaniami wojennymi.
Napis brzmi:  "Gewalt geht von Recht. Poln. Insurgentenüberfal Mai 1921.

  
Nr. 19.1.5.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 2 Mark
Południowa część Kłodnicy. Na tle gospodarstw kaplica pańszczyźniana, a nad nią czarny orzeł zwycięża białego.
U dołu napis: “Zur Erinnerung an die Abstimmung an 20. IV. 1921”.

  
Nr. 19.1.7.
EMITENT: Kreis
DATA EMISJI: 01.07.1921
NOMINAŁ: 3 Mark
Korfanty zaklina i zachęca powstańców by ruszyli na Koźle, jakby chciał powiedzieć: tam będzie dla was królestwo.
 

Jak już wyżej wspomniano bony o charakterze propagandowym zarówno anty jak i propolskie, emitowali na Górnym Śląsku głównie wystawcy rządowi. Nie był to jednak pierwszy na tym terenie przypadek użycia zastępczych środków płatniczych do kształtowania określonych postaw politycznych wśród miejscowej ludności. Jeszcze w czasie pierwszej wojny światowej papierowy pieniądz zastępczy spełniał funkcję ulotki, zwłaszcza w głodowej sytuacji ekonomicznej i niezadowolenia z przeciągającej się wojny, pojawiły się bony z antywojennymi i rewolucyjnymi hasłami^[4].

[4] W. Lesiuk   op. cit.,s. 78.

Opracowano na podstawie pracy Księdza Dr. Henryka Pawluka
- "Rzymsko Katolicka Parafia Matki Boskiej Bolesnej w Kłodnicy - Powstanie i Rozwój"
wydanej dla uczczenia 700 lecia Kłodnicy
http://www.k-k.pl/klodn_do-02.html
korzystano także z materiałów ze strony
 http://www.notgeld.kalcyt.pl/index.html)