NOTGELD

DENAR BOLESŁAWA CHROBREGO "PRINCES POLONIE"

Denar - srebrna moneta w starożytnym Rzymie. We wczesnym średniowieczu, podczas wielkiej reformy monetarnej Karola Wielkiego przyjęto srebrnego denara jako monetę podstawową. Dzięki temu denar rozpowszechnia się na całą Europę, a jego siła jest tak wielka, że pierwsze monety bite w wielu nowych państwach to właśnie denary. Tak jest między innymi w Polsce i Skandynawii. Bolesław Chrobry (992-1025) wybijał denary "Princes Polonie" około 1000-10 roku. Z 1 grzywny srebra (tu 408g.) bito 240 monet o średnicy około 18-20 mm. i wadze 1,6-1,8g. Denary te nawiązywały do wzorców karolińskich z końca VIII wieku, były więc nieco anachroniczne. Dlatego też, w połączeniu z niewielką produkcją, moneta ta miała bardziej charakter reprezentacyjny niż ekonomiczny. Być może służyła do wypłacania niektórych nagród czy darów dla szczególnie ważnych osobistości. Funkcje głównego monetarnego środka płatniczego spełniały monety arabskie i anglosaskie. Na denarze tym zapisano po raz pierwszy nazwę Polski. Zapis ten jest wcześniejszy od zapisów w dokumentach czy kronikach, tak polskich jak i zagranicznych. Moneta ta zdobyła wielką sławę nie tylko z tego powodu. Dawniejsi badacze bardzo szybko zwrócili uwagę na ptaka widniejącego na awersie. Ponieważ godłem Polski jest orzeł, to ptak przedstawiony na awersie także mógł być orłem. Wtedy, na tej jednej małej monecie, mielibyśmy nie tylko pierwszy zapis nazwy, ale i pierwsze przedstawienie godła. Niestety, w miarę badań ikonograficznych okazało się, że "orzeł" jest niemal identyczny z ptakiem przedstawianym na monetach czeskich, uważanym tam za pawia lub kurę. Jednak patriotyzm okazał się silniejszy od nauki i jeszcze dziś w niektórych książkach i podręcznikach można przeczytać o tym pierwszym wyobrażeniu orła. Awers kopii przedstawia ptaka stojącego w prawo z rozwiniętym ogonem i legendą: PRINCES POLONIE (Książe Polski). Rewers natomiast krzyż nitkowy i legenda: PRINCES POLONIE.
 

DENAR BOLESŁAWA CHROBREGO "GNEZDVN CIVITAS"

Bolesław Chrobry (992-1025) wybijał denary "Gnezdvn Civitas" około 1000-5 roku. Monety te mogły być bite w Gnieźnie, prawdopodobnie na uświetnienie/pamiątkę Zjazdu Gnieźnieńskiego w roku 1000, na którym w obecności cesarza Ottona III ogłoszono oficjalnie samodzielność polskiej organizacji kościelnej. Znamy obecnie jedynie 1 zachowany do naszych czasów egzemplarz o średnicy 18,5 mm i wadze 1,66g.. Podobnie jak denar "Princes Polonie" także i ta moneta nie spełniała funkcji gospodarczych a jedynie reprezentacyjne. Nieprzeciętnym artystą musiał być wykonawca stempla menniczego. Głowa władcy wydaje się raczej plastycznym portretem a nie tylko schematycznym, symbolicznym wyobrażeniem panującego. Awers kopii przedstawia: głowa w lewo w diademie, na szyi naszyjnik. Legenda wsteczna ROLIZLAVS (zniekształcone Bolesław). Rewers kopii przedstawia krzyż o typie pomiędzy kawalerskim i prostym. Pomiędzy ramionami 3 kule i trójkąt. Legenda: GNEZDVN CIVITAS (Miasto Gniezno).
 

DENAR BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO "DUCIS BOLEZLAI"

PÓŁGROSZ KORONNY WŁADYSŁAWA JAGIEŁŁY

Wielki sukces reformy monetarnej Wacława II Czeskiego dał Europie środkowo-wschodniej nową monetę: szeroki grosz praski. Grosz ten odpowiadał na zapotrzebowanie gwałtownie rozwijającego się życia gospodarczego. Przy ogromnej produkcji wkrótce stał się podstawowym środkiem płatniczym tej części Europy. W Polsce, reforma monetarna Kazimierza Wielkiego wprowadziła do obiegu odpowiednik szerokiego grosza praskiego - grosz krakowski. Jednak brak własnych kopalń srebra spowodował, że do produkcji groszy krakowskich musiano używać monet obcych, w tym także groszy praskich. Aby utrzymać opłacalność produkcji zamiast całych groszy bito półgrosze, do których dodawano odpowiedniej ilość miedzi. W ten sposób 2 półgrosze odpowiadały wartością 1 groszowi lecz zawierały mniej srebra. 1 półgrosz dzielił się na trzy trzeciaki lub 9 denarów. Władysław Jagiełło (1386-1434) w początkach swego panowania nie bił półgroszy. Ich produkcję w ogromnych ilościach rozpoczęto w roku 1399 i kontynuowano przez 15 lat. Srebro początkowo 7 próby, (czyli 7 części srebra na 9 części miedzi) ulega pogorszeniu i dochodzi pod koniec emisji do próby 5. Półgrosze te na wiele lat stały się podstawowym pieniądzem w kraju. Miały około 22 mm średnicy i ciężar około 2g.. 96 tych monet szło na grzywnę półgroszy. Dla przykładu: zbroja zakupiona przez dwór Jagiełły kosztowała trochę ponad 8 grzywien półgroszy. Przedstawiona tutaj kopia prezentuje półgrosze z pierwszych 7 lat produkcji (1399-1406). Były to monety lepiej wykonane i z lepszego srebra. Awers kopii przedstawia koronę królewską. Legenda: MONETA WLADISLAI (moneta Władysława). Na rewersie orzeł w koronie. Legenda: REGIS POLONIE (króla Polski).
 

SZELĄG KRZYŻACKI
WIELKIEGO MISTRZA MICHAŁA KUCHMEISTER VON STERNBERG

Od początku istnienia państwa krzyżackiego istniał także jego własny pieniądz. Był to bardzo mały, jednostronnie bity fenig. 12 takich fenigów określano mianem szeląga, choć takiej monety nie było. Rozwój życia gospodarczego w państwie krzyżackim wymagał reformy monetarnej. Koniecznością było wprowadzenie większej monety, gdyż małe fenigi nie spełniały swej roli. Podobnie jak w Polsce, w powszechnym użyciu były szerokie grosze praskie. Wielki Mistrz Winrich von Kniprode (1351-82) zaczyna około 1370 roku bić szelągi. Nie były to monety najlepsze, gdyż postanowiono świadomie je fałszować aby otrzymywać dodatkowe dochody. Z 1 grzywny chełmińskiej bito zamiast 60, 120 lub więcej szelągów. Szelągi miały średnicę około 22 mm i wagę około 1,6g. Co ciekawe, pieniądz ten produkowany przez 150 lat, prawie nie zmienił swojej formy plastycznej. Przedstawiona tutaj kopia szeląga krzyżackiego bita była przez Wielkiego Mistrza Michała Kuchmeister von Sternberg (1414-1422). Awers monety przedstawia tarczę Wielkiego Mistrza z legendą MAGST. MICHAEL PRIM (Mistrz Michał Pierwszy) zaś rewers tarczę zakonu z legendą MONETA DNORVM PRVC (moneta panów Prus).
 

TRZECIAK MAZOWIECKI ZIEMOWITA IV

Trzeciak (zwany także ternarem) był dzieckiem reformy groszowej. Moneta ta powstała jako 6 część grosza czyli miała wartość 3 denarów. Stąd nazwa. Ternar wypełniał lukę pomiędzy półgroszem a małym denarem. Pierwsze trzeciaki bili król Polski Władysław II Jagiełło (1386-1434) oraz Książe mazowiecki Ziemowit IV (1381-1426). Samodzielne Księstwo Mazowieckie położone pomiędzy Polską, Litwą i państwem zakonnym posługiwało się monetą polską, czeską i krzyżacką. Własnych monet poza dwoma przypadkami książęta mazowieccy nie bili. Nie było takiej potrzeby ekonomicznej. W roku 1354 Książe mazowiecki Ziemowit III wybił półgrosza mazowieckiego z okazji zjednoczenia pod jego panowaniem wszystkich ziem Mazowsza. Jego moneta z legendą: MONETA SEMOVITI DVCIS MAZOVIE (moneta Ziemowita, księcia Mazowsza) należy do największych rzadkości numizmatycznych. Drugim władcą księstwa mazowieckiego wybijającego własne monety był Ziemowit IV. Jego działalność w tym zakresie ograniczyła się tylko do bicia malutkich trzeciaków. Monety te miały jedynie podnieść autorytet księcia. Wpływu na gospodarkę nie miały. I choć księstwo mazowieckie przetrwało do 1526 roku, trzeciaki Ziemowita IV są ostatnimi znanymi monetami mazowieckimi. Trzeciak ten miał średnicę około 14,1 mm, i ciężar około 0,65g.. Awers przedstawia inicjał S ( Siemovitvs ) czyli Ziemowit. Legenda: DUCIS SEMOVITI (księcia Ziemowita). Na rewersie widnieje orzeł oraz legenda: MONETA PLOCAN (moneta Płocka)
 

2 ZŁOTE W OBLĘŻENIU ZAMOŚCIA

Moneta ta jest doskonałym przykładem monety oblężniczej. W styczniu 1813 roku wojska rosyjskie, podążające za resztkami wojsk Napoleona, otoczyły twierdzę Zamość. 4 tysiącami obrońców dowodził generał Hauke. Po 7 miesiącach oblężenia dowodzący obroną postanowił wybić pieniądz oblężniczy na zapłacenie zaległego żołdu. Po wielu próbach udało się wybić 7830 monet dwuzłotowych i 1330 monet sześciogroszowych. Mimo wielkiego poświęcenia w przezwyciężaniu rozlicznych trudności monety te były w obiegu tylko 1 dzień. Twierdza poddała się 25 listopada 1813 roku, tuż po wykonaniu monet. Znaczną część monet wykupił potem rząd carski. Obecnie monety te stanowią rzadkie i cenne okazy polskiego mennictwa oblężniczego.
 

MONETA PAMIĄTKOWA BITWY POD CEDYNIĄ  972-1999

Wielu zapewne słyszało o bitwie stoczonej w roku 972 pod Cedynią. W roku 1999 dzięki pomocy i pod patronatem władz miasta Cedyni grupa wojowników Wataha Wilcze Kły odtworzyła przebieg tej bitwy. Oprócz pokazów wojów imprezę uświetniały pokazy rzemiosł dawnych, w tym pokazy wybijania monet.
MONETA PAMIĄTKOWA ZOSTAŁA WYKONANA NA BITWĘ POD CEDYNIĄ 1999 NA ZAMÓWIENIE URZĘDU MIEJSKIEGO W CEDYNI. NA PODSTAWIE NADESŁANEGO PROJEKTU ZOSTAŁA WYKONANA STYLIZACJA NA MONETĘ ŚREDNIOWIECZNĄ.